Amélie Nothomb neemt ons in Psychopompos opnieuw mee naar haar tijd in Bangladesh, waarover ze al in De hongerheldin (2004) schreef, een periode waarin ze anorexia ontwikkelde. In haar nieuwe boek onthult ze de aanleiding voor die eetstoornis. Tijdens een zwempartijtje “grepen de handen van de zee me vast. Talloze handen, die voor zover ik kon zien niet vastzaten aan een lichaam, pakten me beet, trokken mijn badpak uit en randden mij aan.” Als ze zich weet te bevrijden, sluit haar moeder het incident met de woorden: “Arme meid”.

De impact is immens: “het geweld van de handen van de zee had de schaal opengebroken, ik was niet langer het ei dat ik tot dan toe was geweest. Ik was een vogeljong zonder veren dat een volwassen vogel moest zien te worden.” Niet toevallig kiest Nothomb dat beeld. Vogels zijn alomtegenwoordig in Psychopompos . Als bron van schoonheid, als fascinerend studieobject, als huisdier, maar Nothomb identifi- ceert zich er ook mee. Vogels bekijken de wereld van opzij - een metafoor voor de zijdelingse, afwijkende blik van de schrijver - en als ze vliegen, tarten ze de wetten van de zwaartekracht, wat zware inspanningen kost. De gelijkenis is duidelijk, want hoewel het schrijven Nothomb schijnbaar makkelijk afgaat (dit is alweer haar 32ste boek, en wat gepubliceerd wordt, is maar een fractie van wat ze schrijft; ze zou meer dan honderd manuscripten bij elkaar gepend hebben), is dat het resultaat van manisch werken.

Gesprek met de doden

Die bezetenheid krijgt hier een verklaring. Romans moeten vatten wat niet gezegd kan worden. Het jeugdtrauma dat niet bespreekbaar was, bijvoorbeeld, of gevoelens als pijn en liefde die moeilijk uit te spreken zijn. Pas een week voor zijn overlijden zeggen vader en dochter voor het eerst tegen elkaar dat ze van elkaar houden. De woorden op papier compenseren het onvermogen tot gesprek.

Net als vliegen heft de schrijfkunst de wetten van de natuur op. De schrijver is een psychopompos, iemand die overledenen begeleidt naar het hiernamaals. Dankzij de literatuur weet Nothomb de conversatie met haar vader over de dood heen verder te zetten. Met Bloedlijn (2021) schreef ze zijn biografie, een boek dat hij haar naar eigen zeggen influisterde. Dat vaderboek vormt samen met Dorst (2019), waarin ze Christus (de Zoon) aan het woord liet, en Psychopompos een trilogie. Dit is het boek van de geest (zo vaak als een duif afgebeeld), een boek over de magische kracht van literatuur.

Een roman is Psychopompos niet, wel jeugdherinnering, ornithologische studie, essay over haar werk en ideeën over literatuur, en een gesprek met de doden. Weird en grotesk, zoals we Nothomb kennen, maar nooit eerder was ze tegelijk zo ontroerend en poëtisch als in deze openhartige zelfreflectie die niet minder is dan de verantwoording van haar bestaan.

Vertaald door Marijke Arijs. Tzara, 112 blz., € 23,99 Oorspr. titel: 'Psychopompe'.

Zou het mogelijk zijn dat de immer productieve Amélie Nothomb zonder ideeën is komen te zitten? Naar eigen zeggen schrijft de Belgische vier romans per jaar, waarvan ze er eentje goed genoeg vindt om naar haar uitgever te sturen. De roman van vorig jaar, Psychopompos, die wij nu in vertaling kunnen lezen, bestaat deels uit bespiegelingen over vogels, deels uit autobiografische informatie die ze korter en beter heeft opgeschreven in De hongerheldin, en deels uit een beschrijving van hoe haar mooie roman Bloedlijn tot stand is gekomen. Dat laatste stuk begint op pagina 88 van het boekje, dat er 111 telt. Dit is het moment dat je als lezer rechtop gaat zitten, want pas hier wordt het interessant.

Helaas zijn de vogels, waarmee Nothomb begint, in de Nederlandse vertaling een 'soort' geworden in plaats van een 'klasse'. Verder krijg je een beetje het gevoel dat ze er aan de veren bij getrokken zijn. Best mogelijk dat Nothomb een vogelliefhebber is, maar dan wel eentje die vogels op ergerlijke wijze allerlei menselijke eigenschappen toedicht. Nee, vogels genieten niet van vliegen, ze vliegen uit instinct.

De laatste 23 pagina's gaan over haar vader, hoe ze na zijn dood het gevoel had dat hij tegen haar begon te praten: ontroerende bladzijden en een soort making-of van Bloedlijn. Voor de liefhebber.

Uit het Frans vertaald door Marijke Arijs.

Tzara; 111 pagina's; € 23,99.

Een autobiografische roman van Amélie Nothomb over de rol van het schrijverschap in haar leven, haar passie voor vogels, en herinneringen uit haar jeugd. Amélie Nothomb onderzoekt de verwevenheid van haar schrijverschap met haar passie voor vogels. Het verhaal neemt de lezer mee naar haar jeugd in Japan en Laos, en onthult een traumatische gebeurtenis die ze op twaalfjarige leeftijd in Bangladesh meemaakte. Haar liefde voor vogels en literatuur fungeren voor haar als een brug om in contact te blijven met de doden. Persoonlijk en op lichtvoetige toon geschreven. Voor een breed tot literair lezerspubliek. Amélie Nothomb (Etterbeek, 1967) is een internationaal bekende Franstalige Belgische schrijver. Ze schreef vele boeken. Haar werk wordt in meer dan dertig landen uitgegeven en won meerdere literaire prijzen, zoals de Grand prix Jean-Giono, de Jean Giono Jury award en de Prix Alain-Fournier.