In 1997 zette Philip Roth met Amerikaanse pastorale een trilogie in die gedenkwaardige momenten in het naoorlogse Amerika zou behandelen. Een jaar later werd de reeks vervolgd met Ik was getrouwd met een communist. Tot dusver waren de repercussies van de Vietnamoorlog behandeld, en het McCarthy tijdperk. Als laatste historische mijlpaal koos Roth 1998 uit, het jaar van het presidentiële impeachment.

Hoewel de drie boeken thematisch verbonden zijn, lopen zij niet in elkaar over. Elk kreeg zijn eigen chronologie en personages, grotendeels toch. Ook in De menselijke smet heeft Roth immers zijn favoriete verteller/alter ego meegenomen. Schrijver Nathan Zuckerman raakt betrokken bij het gecompliceerde leven van zijn buurman Coleman Silk. Met het uit de doeken doen van 's mans problemen zijn meteen heel wat Amerikaanse gevoelige thema's aangesneden. Het rassenvraagstuk bv. Voor zichzelf heeft Silk dit probleem al een halve eeuw geleden opgelost. Hij creëerde de identiteit die hem het beste uitkwam en werd docent klassieke talen en decaan aan het Athena College in New England. Maar dan kost één ongelukkige opmerking, en zijn onbesuisde reactie op beschuldigingen van racisme, hem toch nog zijn baan. Als klap op de vuurpijl raakt deze intellectueel op zijn 71e verstrikt in een passionele verhouding met de half zo oude analfabete Faunia Farley. De meeste dingen die in een mensenleven mis kunnen gaan, deden dat bij haar ook. Uiteindelijk zal haar noodlot ook Silk treffen.

Contextueel blijft deze afsluiter nauw verbonden met zijn voorgangers in de trilogie. Faunia's ex-man, Vietnamveteraan Les Farley, worstelt met een kanjer van een PTSD of post-traumatic stress disorder. Ook aan hysterische beschuldigingen is geen gebrek. De menselijke smet, waar het volgens de titel toch allemaal om draait, kan heel breed geïnterpreteerd worden: "Onzuiverheid, wreedheid, mishandeling, vergissingen, stront, zaad -- er is geen andere manier om op aarde te zijn." Faunia draagt er alvast langs alle kanten de sporen van. Er zijn ook andere specifieke verklaringen. Silks geheimzinnige verleden bv., en ook bij Bill Clinton was het een "menselijke smet" op een jurk die hem in een lastig parket bracht in de zomer van 1998.

Sommige Roth-fanaten vergelijken dit boek soms ietwat teleurgesteld met eerdere pennenvruchten. Roth presteert echter ook hier meer dan behoorlijk. Zeker voor mensen die ook een gezonde interesse hebben in zijn vaderland, is dit boek een aanrader. [Ingeborg Landuyt]

Slotdeel van een romantrilogie waarin de joods-Amerikaanse schrijver Philip Roth (1933) de biografie van het naoorlogse Amerika verbeeldt. Tegen de achtergrond van de Lewinsky-affaire spat de American Dream van hoogleraar en decaan Silk uit elkaar. Een vermeend racistische opmerking betekent het einde van zijn roemruchte loopbaan (des te pijnlijker omdat hij altijd verzwegen heeft zelf zwart te zijn), met de dood van zijn vrouw als gevolg. Na een periode van waanzin krijgt de 71-jarige Silk weer grip op het leven door een relatie met de 34-jarige Faunia, een analfabete schoonmaakster. Schrijver Nathan Zuckerman vertelt Silks levensverhaal nadat deze met zijn vriendin is verongelukt. Zuckerman ontdekt Silks ware identiteit en ontmoet de ex-man van Faunia, een gestoorde Vietnamveteraan. In majestueus proza beschrijft Roth de slachtoffers van een hypocriete samenleving, allen bevlekt met de menselijke smet. Eerder verschenen 'Amerikaanse Pastorale' (1997; over het Vietnam-tijdperk*) en 'Ik was getrouwd met een communist' (1998; over het McCarthy-tijdperk**). Omslag met fraaie belettering. Vrij kleine druk.

'If Clinton had fucked her in the ass, she might have shut her mouth.' Tja, Philip Roth begint het derde hoofdstuk van The Human Stain een tikkeltje cru. Het staat er zo plompverloren dat ik er, toen ik het boek voor het eerst las, hardop om moest lachen. Aan het woord is hier een anonieme jonge stafmedewerker van de universiteit, en Coleman Silk, de 71-jarige ex-decaan en hoofdpersoon van de roman, luistert onbedoeld de conversatie af die de jongeman heeft met twee vrienden.

Het is 1998, Amerika zit middenin de Lewinsky-affaire, iedereen heeft een mening en die is niet altijd zo keurig en christelijk als de media ze brengt. Het probleem is volgens deze elitaire jonge professionals niet dat Clinton een grens over ging, hij ging er niet ver genoeg over. Zijn correctheid maakt hem kwetsbaar, beweren ze. Het aplomb van de mannen ergert, maar nog schokkender is het besef dat ze misschien nog gelijk hebben ook. Want als Clinton een rücksichtsloze klootzak was geweest dan, ja dan... Dat zien we twintig jaar later werkelijkheid geworden in de Amerikaanse politiek.

Met vooruitziende blik

Philip Roth is als chroniqueur van zijn tijd alom geprezen, maar hij is ook een visionair, en o ja: de beste schrijver die nooit de Nobelprijs heeft gehad (hij overleed in 2018). In de late jaren negentig schreef Roth zijn American Trilogy, waarvan American Pastoral waarschijnlijk de bekendste roman is, en The Human Stain (De menselijke smet) de beste. Het is niet alleen de Clinton-Lewinsky-affaire die hij fijn laag-bij-de-gronds en toch met vooruitziende blik analyseert, eigenlijk gaat het boek over een andere kwestie die vandaag de dag het politiekedebat (voor zover dat niet is gereduceerd tot elkaar in het gezicht schreeuwen) domineert: identiteitspolitiek.

Coleman Silk is ontslagen als decaan van Athena College vanwege vermeend racisme. Twee zwarte studentes klaagden hem aan, omdat hij hen spooks had genoemd. Spooks is een oud racistisch scheldwoord, maar Silk doelde op de letterlijke betekenis van het woord, geesten. De studentes waren nog geen enkele keer op zijn colleges verschenen, dus vroeg hij zich hardop af, met een volle zaal als getuige, of de dames soms 'spooks' waren. Dat ze zwart waren, wist hij niet eens, hij had ze immers nog nooit gezien.

een tragische, falende held

Gedurende de rechtszaak die de universiteit tegen hem aanspant - en die sowieso als een mes in de rug voelt voor Silk - sterft zijn vrouw. Rouw vermengt zich met bittere woede, Coleman is vanaf de eerste pagina's een tragische, falende held, maar hij draagt de slagen van het lot niet lijdzaam. Hij vecht, trapt, richt zichzelf ten gronde tot ten slotte zijn grote geheim onthuld wordt: hij is zelf van Afro-Amerikaanse afkomst, maar heeft die afkomst verloochend om hogerop te kunnen komen. Het is de smet die hij achterlaat. Hij is zelf een 'spook' in beide betekenissen.

Roth schreef met The Human Stain een woedend boek over een man die opklom en moest vallen, en ontmaskert in één moeite door het moralisme van rechts (het Lewinsky-schandaal) en van links (de spooks-affaire) als een hijgerig, opportunistisch dansje van zich in de handen wrijvende aaseters. Hij ondergraaft stereotypen en stelt er complexiteit voor in de plaats, maar verliest de lage motieven van de mens nooit uit het oog. "Onzuiverheid, wreedheid, mishandeling, vergissingen, stront, zaad, er is geen andere manier om op aarde te zijn."