Ondaatje schrijft in een beeldende stijl, maar hij houdt enige afstand: de personages zijn niet volledig belicht. Wat je bijblijft, zijn de boottochten op de Theems, de nachten die Nathaniel met zijn vriendinnetje doorbrengt in lege appartementen, de vrouw in de ommuurde tuin in Suffolk. Nathaniel vertelt aftastend. Hij is als de bestuurder van een auto die door de nacht rijdt en enkel ziet wat er in het licht van de koplampen verschijnt. Soms overdrijft de schrijver met zijn fascinatie voor versluierde levens en geheimen; altijd weer duikt er een nieuw schimmig personage op.

Blindganger is sowieso geen roman die je leest vanwege het mysterie-element. Je weet al gauw hoe het ongeveer zit met de moeder, de details van haar spionagewerk zijn voor de lezer minder interessant dan voor haar zoon. Het best lees je Blindganger als een boek dat je meeneemt naar verrassende werelden of vanwege van de prachtige oneliners: 'We ordenen ons leven aan de hand van verhalen die we nauwelijks kennen'. (km)

Vertaald door Inger Limburg en Lucie van Rooijen, Nieuw Amsterdam, 288 blz., 19,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Warlight'.

Verberg tekst

'In 1945 gingen onze ouders weg en werden wij toevertrouwd aan de zorgen van twee mannen die mogelijk crimineel waren.'

Zo begint Warlight (Blindganger), de nieuwe roman van Michael Ondaatje. Het klinkt als de opmaat van een thriller, maar in deze roman is bijna niets wat het lijkt. De spanning en de snelle opeenvolging van actie die een thriller kenmerken, ontbreken in Warlight. Wel wordt de lezer rijkelijk bedeeld met raadsels, terloopse maar zorgvuldig aangebrachte hints, krachtige sfeerbeelden, wonderlijke personages, fascinerende bespiegelingen en een zich langzaam ontrollende, uiterst glibberige plot.

In de zomer van 1945 vertrekken de ouders van de 14-jarige verteller Nathaniel en zijn iets oudere zus Rachel voor een jaar naar Singapore, waar vader een topbaan heeft gekregen bij Unilever. De mannen die zich over hen zullen ontfermen zijn Walter - al enige tijd onderhuurder en door de kinderen de Mot genoemd - en Norman, beter bekend als de Schicht.

'Bij ons thuis waren we gewend om iedereen een bijnaam te geven, wat betekende dat we ook gewend waren dat mensen zich achter een masker verscholen', aldus een veelzeggende constatering van Walter aan het begin van het boek.

Vanaf het moment dat de ouders zijn vertrokken, ontvangen de mannen in het huis een bont gezelschap van randfiguren, die niet altijd even duidelijke activiteiten ontplooien. De schimmigste van allen is de Schicht. Nathaniel vergezelt hem soms op zijn nachtelijke tochten door Londen, een stad waar de puinhopen en bomkraters nog op elke straathoek getuigen van de oorlog. De Schicht blijkt onder meer op grote schaal windhonden te smokkelen en via het drogeren van deze dieren bovendien een bekwaam matchfixer van hondenrennen te zijn.

Als Nathaniel en Rachel na enige tijd de hutkoffer van hun moeder Rose ontdekken, die gewoon thuis in de kelder staat in plaats van in Singapore, wordt duidelijk dat de werkelijkheid anders in elkaar steekt dan hun is verteld. Wat is er gaande?

Via schijnbaar betekenisloze aanwijzingen, die de lezer soms pas na verder lezen en terugbladeren op waarde kan schatten, geeft Ondaatje ons via verteller Nathaniel de mogelijkheid een reconstructie te maken van wat er precies is gebeurd. Al op een van de eerste bladzijden constateert de jongen dat zijn moeder 'meer in haar mars had dan we dachten'. Gaandeweg het eerste deel van de roman wordt duidelijk dat Rose op de een of andere manier betrokken is bij de Britse inlichtingendienst.

Na enige tijd duikt Rose weer op, maar een verklaring krijgen de kinderen niet. Wel merkt Nathaniel op dat ze littekens op haar armen heeft. Als Nathaniel en Rachel bijna het slachtoffer van een aanslag worden, stuurt Rose de twee naar ver weg gelegen kostscholen.

Ongeveer halverwege de roman maken we een tijdsprong naar 1959. Nathaniel is nu zelf gerekruteerd door de inlichtingendienst en werkt in Londen aan wat je het 'opschonen' van oorlogsarchieven kunt noemen. Rapporten die niet meer kloppen met het heersende beeld van de oorlog dienen te worden verwijderd of aangepast.

Natuurlijk probeert Nathaniel zijn toegang tot deze archieven ook te gebruiken om meer over zijn inmiddels overleden moeder te weten te komen, waar hij na veel moeite in slaagt. Het tweede deel van Warlight bestaat uit Nathaniels pogingen om uit de scherven informatie die hij boven tafel krijgt een coherent verhaal te componeren.

Of dat verhaal klopt met de feiten is daarbij van secundair belang. Vlak voordat hij cruciale zaken over zijn moeder onthult, schrijft hij: 'Ik denk nu dat het zo moet zijn gegaan.' En iets verderop: 'Ik weet hoe je een verhaal kunt aanvullen op basis van een zandkorreltje of een blootgelegd fragment van de waarheid.' Het vinden, desnoods verzinnen, van een verhaal is van levensbelang. Pas als ze verbonden en verklaard worden door een verhaal, krijgen feiten betekenis.

Ondaatje zet zijn verteller en lezers stevig aan het werk, maar zijn beloning is ernaar. We krijgen intrigerende glimpen gepresenteerd van de schemeroorlog zoals die op sommige plaatsen na het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog gewoon doorging, onder meer op de Balkan. Wie nimmer had gedacht belangstelling te kunnen opbrengen voor zaken als rietdekken, hondenraces, tuinieren, het beklimmen van gebouwen, het verplaatsen van nitroglycerine en het Britse kostschoolsysteem, weet na lezing van deze roman beter.

En natuurlijk is daar de stilist Ondaatje, die je met zijn oog voor detail het verhaal binnentrekt. Als hij vertelt hoe Nathaniel 's nachts ter hoogte van de Docklands in een roeiboot op de Theems vaart, en beschrijft hoe hij de draaikolken in het water voelt die worden veroorzaakt door de tunnels die zich onder hem bevinden, zit je als lezer met hem in de boot.

Maar het is vooral het geleidelijke, nooit volledige en daardoor schurende en schrijnende reconstructieproces dat aan deze roman fascineert. 'We ordenen ons leven aan de hand van verhalen die we nauwelijks kennen.' Ondaatje is een teaser, geen pleaser.

De titel Warlight verwijst op verhaalniveau naar het verduisterde Londen, waar slechts op de bruggen over de Theems een afgeschermd lampje brandde, ten behoeve van de scheepvaart. In een bredere betekenis staat deze oorlogsschemer voor de schimmige werkelijkheid die dit boek beschrijft en waarin zowel Nathaniel als de lezer, zoals de Nederlandse titel suggereert, bijna letterlijk blindgangers zijn.

Warlight is een tergend mooie evenknie van Ondaatjes grootste succes, The English Patient.

*****

Uit het Engels vertaald door Inger Limburg en Lucie van Rooijen.

Nieuw Amsterdam; 320 pagina's; € 19,99.

Verberg tekst

Vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog laat de moeder van Rachel en Nathaniel haar kinderen achter onder de hoede van een onbekende onderhuurder. Ze noemen deze man De Mot omdat hij vooral ’s nachts actief is. Via De Mot komen de kinderen in aanraking met een kleurige stoet mensen die zich kort over de kinderen ontfermen. Het verhaal wordt verteld door Nathaniel. Hij is veertien jaar als zijn moeder vertrekt. Via de vrienden van De Mot raakt hij betrokken bij obscure zaken. In het tweede deel werkt Nathaniel bij de overheid en ziet hij kans om in archieven iets te weten te komen over de rol van zijn moeder tijdens en na de oorlog. Deze roman gaat over de groei naar volwassenheid en de zoektocht van Nathaniel naar zijn moeder. De auteur (1943), bekend van 'The English patient', zet alles bijzonder sfeervol neer, zoals de beschrijvingen van het nachtleven na de oorlog en de onzekerheid van de jongen. Maar het verhaal is ook gevuld met korte beschrijvingen, met verhaaltjes die verteld worden door bijvoorbeeld de grootmoeder, de beschermers van de kinderen en met de ervaringen van hun moeder. Verberg tekst