Ruim vierhonderd miljoen exemplaren heeft de Britse schrijfster J.K.Rowling al verkocht van haar zeven Harry Potterboeken. Tot groot verdriet van de fans die de verhalen van de leerling-tovenaar in 66 talen lezen, kwam er midden 2007 met Harry Potter en de relieken van de dood een einde aan het avontuur dat van de schrijfster een multimiljonair heeft gemaakt.

Na de laatste Harry Potter zei Rowling afwisselend dat ze zou stoppen met schrijven, dat ze een roman voor volwassenen wou opzetten en dat ze een Harry Potterencyclopedie zou samenstellen. Of die plannen in de koelkast belandden, is onduidelijk. Wat ze wél schreef, is The tales of Beedle the Bard, een dun boekje met vijf sprookjes dat is gelinkt aan het laatste Potterverhaal.

Het nu als De vertelsels van Baker de Bard vertaalde boekje speelt een rol in De relieken van de dood. Het is het boek dat Albus Perkamentus nalaat aan Hermelien Griffel om Harry Potter te helpen met het vernietigen van Voldemorts gruzielementen. Zoals in de inleiding van het boekje staat, is dit een verzameling verhaaltjes geschreven voor jonge tovenaars en heksen. Ze zijn, volgens Rowling, voor de studenten van Zweinstein wat Assepoester en De schone slaapster zijn voor gewone kinderen.

Toch schreef Rowling De vertelsels van Baker de Bard oorspronkelijk niet voor gewone stervelingen. Het was zelfs niet de bedoeling dat de sprookjes zouden worden uitgegeven. Aanvankelijk bestonden er slechts zeven exemplaren van het boekje, maar die waren dan wel helemaal door Rowling met de hand geschreven en geïllustreerd. Bovendien waren ze gebonden in Marokkaans leder en was de kaft bezet met maanstenen. Zes van de zeven boekjes gaf Rowling cadeau aan vrienden die van nabij betrokken waren bij het succes van Harry Potter, één exemplaar liet ze veilen voor het goede doel. Bij Sotheby's betaalde online boekenverkoper Amazon het recordbedrag van 2,4miljoen euro voor dit unieke stuk. Amazon zei met de aankoop iets terug te willen doen voor wat Rowling had gerealiseerd inzake leesbevordering.

De ruchtbaarheid die de veiling aan het boekje gaf, kwam Amazon, dat al opslagplaatsen vol Potterboeken verkocht, tenslotte ook ten goede. Rowlingfans hongerig naar iets nieuws van hun idool zetten de schrijfster onder druk om De vertelsels in boekvorm te laten uitgeven. Rowling ging overstag en de magie bleek nog niet uitgewerkt. Na een week in de Britse boekhandels hadden al 370.000 exemplaren van The tales of Beedle the Bard een koper gevonden. Eind 2008 stond de teller op 2,6 miljoen stuks wereldwijd en dat voor een boekje waarin de naam Harry Potter niet eens voorkomt.

Voor alle duidelijkheid: noch van de veiling, noch van de verkoop van The tales werd Rowling zelf beter. 'Deze sprookjes helpen weeskinderen', onderstreept ze. De opbrengst gaat naar de Children's High Level Group die de auteur mee oprichtte. Begin 2009 had de organisatie, die weeskinderen in vijf Oost-Europese landen helpt, al zo'n 5miljoen euro overgehouden aan het boek.

Morgen ligt De vertelsels van Baker de Bard in de Vlaamse boekhandels. Navraag leert dat ze daarvoor geen speciale openingstijden organiseren, maar affiches en Vertelsels-boekenleggers zullen in 250 boekhandels wel de weg naar de nieuwe Rowling wijzen.

Verberg tekst

Auteurs van bestsellers zoeken wel vaker manieren om munt te blijven slaan uit hun succesreeks(en). Philip Pullman deed een wat vergeefse poging met Het Oxford van Lyra, dat begin dit jaar in vertaling verscheen bij Prometheus, maar geen onverdeeld succes was. En ook J.K. Rowling probeert fans van Harry Potter nog wat langer te laten genieten van haar fictieve tovenaarswereld. De opbrengsten van haar drie spin-offs gaan echter integraal naar goede doelen. Zwerkbal door de eeuwen heen en Fabeldieren en waar ze te vinden (beide De Harmonie, 2001) schreef Rowling voor de Britse liefdadigheidsinstelling Comic Relief en met haar recentste boek De vertelsels van Baker de Bard steunt de schrijfster de Children's High Level Group. Van het boek bestonden aanvankelijk slechts zeven exemplaren, die door Rowling zelf met de hand zijn geschreven en geïllustreerd. Nadat één van de exemplaren 2,4 miljoen euro opbracht voor een goed doel, oefenden fans wereldwijd druk uit op Rowling om het boek beschikbaar te maken voor een groter publiek.

Goed doel of geen goed doel, Rowling laat de kans niet liggen om in haar nieuwe boekje lezers te winnen voor de rest van haar reeks. Wie Professor Perkamentus' aantekeningen bij de vertelsels ten volle wil appreciëren, moet Fabeldieren en waar ze te vinden er af en toe op naslaan en Rowling richt zich in haar inleiding al onmiddellijk, bijna samenzweerderig, tot "de lezers van alle zeven boeken over het leven van Harry Potter". Dat de schrijfster een neus heeft voor marketing is duidelijk. Eén van de vijf 'toversprookjes' die haar recentste boek rijk is ? 'Het verhaal van de drie gebroeders' ? maakt ook integraal deel uit van het laatste deel van haar reeks over de tovenaarsleerling Harry Potter, Harry Potter en de relieken van de dood (De Leeswelp 2008, nr. 1, p. 35). De vertelsels van Baker de Bard is het boek dat Perkamentus naliet aan Hermelien om Harry Potter te helpen bij het overwinnen van kwaadaardige Voldemort. Hermelien zorgde voor een vertaling van het boek uit de oorspronkelijke runen, Rowling voegde illustraties, extra voetnoten en Perkamentus' aantekeningen toe. Wiebe Buddingh', de vertaler van de hele Harry Potter-reeks, zorgde opnieuw voor een vakkundige vertaling die de vele woordgrapjes tot hun recht laat komen.

Perkamentus' aantekeningen zouden
qua lay-out en opzet perfect in een academisch vaktijdschrift voor sprookjesonderzoek passen. Maar inhoudelijk zijn de commentaren vaak ironische knipogen naar het hele academische discours. Zo wordt er in voetnoten humoristisch verwezen naar andere werken die de geïnteresseerde lezer van Perkamentus' aantekeningen zeker moet lezen, zoals "Harige snuit, Menselijk Hart, een hartverscheurend relaas over de eenzame strijd van één man met zijn weerwolf-zijn". En de wijze woorden van andere 'experts' ter zake worden geciteerd. Zo beweert "de eminente toverwijsgeer Bertrand de Pensées-Profondes" over het herenigen van lichaam en ziel na de dood: "Laat maar zitten. Het lukt toch niet."

Ook in het woordgebruik van Perkamentus alludeert Rowling op academische artikels. De toveraar goochelt met woorden als 'stereotype', 'eminent', 'clandestien' en 'dichterlijke vrijheid'. Maar hoewel Perkamentus ongetwijfeld een deskundige ter zake is, moedigt Rowling haar oplettende lezers aan om niet zomaar alles wat zwart-wit op papier staat te geloven. In een voetnoot bestempelt Perkamentus zichzelf niet alleen onmiddellijk als "één van de briljantste tovenaars ter wereld", wat al direct argwaan zou moeten wekken, zijn interpretatie van het eerste sprookje in de reeks stemt niet overeen met de eigenlijke inhoud ervan. 'De tovenaar en de hinkelpan' gaat over een tovenaar die weigert zijn buren magische hulp te bieden. Als straf wordt hij dag en nacht achtervolgd door de toverpan van zijn vader die onophoudelijk alle klachten van de zieke dorpsgenoten articuleert. Uit eigenbelang, omdat hij het lawaai beu is, besluit de jonge tovenaar de mensen uiteindelijk dan toch te helpen. Volgens Perkamentus krijgt de jongeman echter "gewetenswroeging". 

Rowling wil haar lezers duidelijk aanzetten voor zichzelf te denken, niet zomaar alles wat 'deskundige' volwassenen beweren te slikken voor zoete koek. Jonge lezers kunnen bovendien echt wel zelf uitmaken welk soort verhalen ze willen en kunnen lezen. Die mening lijkt ook Perkamentus toegedaan. Hij is duidelijk niet al te opgetogen met volwassenen die bepalen wat kinderen al dan niet aankunnen, hoewel de professor te allen tijde objectief blijft. De geciteerde passage uit Clara Klefkens' "pure en reine bewerking" spreekt echter boekdelen: "En Jannemans kuste en knuffelde de hinkelpan en beloofde om de poppen voortaan altijd te helpen en nooit meer een knorrepotje te zijn." Positieve verhalen over Dreuzels (mensen zonder magische krachten) en sprookjes met gruwelijke onderwerpen worden door volwassen heksen en tovenaars vaak slecht onthaald, terwijl toverkinderen zeemzoeterige bewerkingen van de sprookjes "met onbedwingbare braakneigingen" ontvangen. De bezwaren die in de toverwereld door de eeuwen heen geopperd werden tegen de 'toversprookjes', lijken verdacht veel op de kritiek op het sprookje van critici en pedagogen uit onze werkelijkheid, met name van voorstanders van een verlicht opvoedingsideaal. Waar volwassen heksen en tovenaars niet te spreken waren over de aanwezigheid van goede Dreuzels in de toversprookjes, stuitten de gruwelijke en/of magische verhaalelementen uit de sprookjes van Perrault heel wat volwassen Dreuzels tegen de borst. De ingenieuze omkering die Rowling hier maakt, houdt voor zulke enggeestige Dreuzels een niet mis te verstane boodschap in.

Hoewel Perkamentus in zijn aantekeningen best wel wat zinnigs te zeggen heeft, zijn zijn uitweidingen niet altijd even relevant of nuttig. Het valt op dat Rowling af en toe wat meer stof nodig had om haar dunne boekje vol te krijgen. Bladvulling is ook het grootste deel van de 'Inleiding', waarin Rowling beweert dat "de heksen van Baker veel actiever op zoek gaan naar hun fortuin dan onze sprookjesheldinnen", maar in werkelijkheid kapen ook in deze 'toversprookjes' vooral mannen de hoofdrollen weg. Rowlings sprookjes vertonen bovendien opvallende parallellen met een aantal bekende 'Dreuzelverhalen' zoals Geoffrey Chaucers 'The Pardoner's tale' uit The Canterbury tales en Hans Christian Andersens 'De nieuwe kleren van de keizer'. Maar het 'toverelement' dat de schrijfster aan deze klassiekers toevoegt, geeft ze wel een nieuwe, frisse wending, zonder hun boodschap teniet te doen of ze openlijk moraliserend te maken. 

Met De vertelsels van Baker de Bard schreef Rowling niet een zoveelste spin-off. Het dunne boekje geeft stof tot nadenken, voor de jongere lezer die de toversprookjes kan lezen in het licht van gekende Dreuzelsprookjes maar ook voor de meer belezen lezer die de sprookjes kan plaatsen tegenover een heel corpus van Dreuzelsprookjes
(bewerkingen) en -kritiek.

[Lien Fret] Verberg tekst

Het toversprookjesboek dat professor Albus Perkamentus per testament naliet aan Hermelien Griffel en bovendien van commentaar voorzag, bestaat uit vijf bekende vertelsels voor kinderen van toverfamilies (vergelijkbaar met een sprookjesboek voor Dreuzelkinderen). De zeven oorspronkelijk in 2007 verschenen handgeschreven versies, waarvan één exemplaar voor een recordbedrag werd geveild ten bate van kansarme kinderen, waren niet bedoeld voor publicatie. Maar deze frisse, originele, knap in elkaar gestoken en met merkbaar genoegen gefabriceerde toversprookjes mogen fans niet ontnomen worden. Als extraatje verluchtigde de schrijfster zelf de vertelsels met bijpassende fijne pentekeningetjes in zwart-wit. Iedere bladzijde is versierd met bloemtakjes. Prima Nederlandse vertaling, in sprookjesachtige taal. Fraai verzorgde, gebonden uitgave met vaalblauw getint omslag waarover een folielaagje met spinnenwebben. Een 'musthave' voor fans (in 'Harry Potter en de Relieken van de Dood'* werd dit boek al genoemd) en liefhebbers van authentieke vertelsels. Vanaf ca. 12 jaar. Verberg tekst