Lincoln is smoorverliefd op zijn collega M. Hij bekijkt haar op het bespieden af, telt haar sproeten en bijsproeten en vraagt zich af of M ook iets voor hem voelt. Om daar zeker van te zijn, zou hij sensoren op haar lichaam moeten aanbrengen en liefst ook in haar vagina en haar dan confronteren met een aantal van zijn lievelingsobjecten om haar reacties te meten, maar hij beseft dat dit niet kan. Dus stapt hij op M af, wetende dat ze al vijf maanden een relatie heeft met een andere collega met wie ze - maar daar is Lincoln niet zeker van, het is eerder een ruwe schatting - inmiddels al 79,6 keer seks heeft gehad. De eerste acht zinnen van een gesprek zijn bepalend voor het verdere verloop ervan, weet hij. Als het dan nog snor zit, is de kans 80 procent dat er na de kennismaking ook een afspraakje volgt.

VADERTESTIKELS

Lincoln en zijn avances maken deel uit van een van de meest geslaagde verhalen uit de nieuwe roman van Jennifer Egan, Het snoephuis. Verhalen die samen een roman van Jennifer Egan vormen, denkt u nu misschien, dat heeft ze toch al eerder gedaan? En inderdaad: ook het elf jaar oude en met de Pulitzerprijs bekroonde Bezoek van de knokploeg had die vorm, waarbij ieder verhaal een andere verteller en vaak ook een andere vorm had. Er stonden zelfs een tijdschriftartikel en een powerpointpresentatie in het boek.

Ook in Het snoephuis is dat zo. Een hoofdstuk bestaat uit een e-mailconversatie en een ander uit een grandioze stream of consciousness van een tienermeisje dat over haar vriendenkring vertelt maar wier gedachten constant met haar op de loop gaan, waardoor ze zelfs uitweidt over de vadertestikels die ze in de zomer vanaf haar handdoek in de zon ziet passeren en die afschuwelijk veel op roze duiveneieren lijken.

Zelfs een heel aantal personages uit Bezoek van de knokploeg komt terug in Het snoephuis, dat gelukkig te lezen is als een op zich staande roman, want wie herinnert zich de plot nog van een boek dat hij een decennium geleden gelezen heeft en waarin tientallen personages door elkaar wriemelden als maakten ze deel uit van een heuse mierenkolonie? Een van hen is de autistisch aangelegde Lincoln die in Egans nieuwste helemaal thuis is. Deze roman overspant immers een halve eeuw en loopt door in de nabije toekomst, het tijdperk van de computernerd, waarin menselijk gedrag in computertaal beschreven wordt, wat Egan in een verhaal trouwens ook werkelijk doet. Lincoln werkt voor een bedrijf dat valse profielen opspoort in het Collectief Bewustzijn. Sociale media bestaan niet meer in de wereld van Het snoephuis, een titel die trouwens verwijst naar het sprookje van Hansje en Grietje. Er is iets nieuws in de plaats gekomen voor die narcistische propaganda, iets wat de authentieke mens wil vangen en tonen, het Collectief Bewustzijn dus, gerund door de firma Mandala. Het idee erachter is dat je je persoonlijke bewustzijn via een Mandalabox kunt uploaden naar een netwerk waarin het gekoppeld wordt aan het bewustzijn van alle anderen. Je persoonlijke herinneringen aan je gestorven vader worden dan aangevuld met die van alle anderen die hem hebben gekend, en zo krijg je een omvattender beeld van de man. Al is dat natuurlijk niet altijd wat je wil. Recente herinneringen kun je weliswaar verwijderen met Mandala's Geheugenstop, maar dat geldt niet voor gebeurtenissen die ouder zijn dan het Collectief Bewustzijn zelf. Is onwetendheid niet beter dan alwetendheid, luidt een van de vele filosofische vragen die Egan in haar bijzonder toepasselijk als een netwerk opgebouwde roman stelt, en is het wel zo aangenaam als iedereen je herinneringen en waardeoordelen te weten komt? Is te veel authenticiteit gewoon geen dikke merde, ook al kun je met het Collectief Bewustzijn misdaden oplossen en kinderporno voorkomen?

En nu we toch aan het vloeken zijn, Jennifer Egan is zo'n schrijfster die je om de haverklap een paar godvers ontlokt. Niet omdat ze beledigend zou zijn of de lezer tegen de haren in zou strijken, maar gewoon omdat ze zo fantastisch goed kan schrijven: vloeiend, spits en grappig. Geen enkele stijl of genre lijken voor haar te hoog gegrepen. Miljaar, denk je dan, als ik zo kon schrijven, zat ik hier nu wellicht niet te recenseren. Maar daar ligt uiteindelijk ook de zwakte van het boek. Misschien is het wel allemaal wat veel. Egan lijkt soms een jongleur die van geen ophouden weet.

HUWELIJKSFEEST

Hoe is het uiteindelijk afgelopen met die arme Lincoln en zijn M, vraagt u zich nu misschien af. Ook al beweert een van Egans personages dat de wereld slechts één einde kent, en dat dit geen gelukkig einde is, kwam het voor deze twee uiteindelijk toch allemaal goed, met een heus huwelijksfeest zelfs, waarbij Lincolns ouders en zus meermaals in huilen uitbarstten en hij het betreurde dat die tranen zo overvloedig kwamen dat hij ze niet meer kon tellen.

De Arbeiderspers, 368 p., 24,99 euro. Vertaling Arjaan & Thijs van Nimwegen.

Verberg tekst

Toen Jennifer Egan in 2011 voor haar bestseller Bezoek van de knokploeg de Pulitzer Prize en de National Book Critics Circle Award kreeg, meldden Amerikaanse kranten voornamelijk dat Jonathan Franzen dat jaar voor Vrijheid die prijzen níét kreeg. Als de New Yorkse schrijfster dit jaar met haar vervolgverhaal Het snoephuis een nieuw plankje in haar prijzenkast met literaire trofeeën vult, zal de verrassing iets minder groot zijn dan toen. In elf jaar publiceerde Egan de historische roman Manhattan Beach (2017), en ze schreef voor het magazine van The New York Times onder meer een indringende reportage over de opioïdencrisis in haar land. Als ze het in 2011 al niet was, dan groeide Egan sindsdien uit tot een van de accuraatste en meest empathische chroniqueurs van haar tijd.

De tijdgeest vangen in soepel, slim en uiterst ontroerend proza is precies wat Egan doet in Het snoephuis. Meer nog dan een rechttoe rechtaan vervolg op Bezoek van de knokploeg lijkt Egans nieuwste een jongere telg uit hetzelfde gezin. Beide ­boeken vormen een fraai tweeluik over wat het betekent te leven in het begin van de 21ste eeuw. Maar Het snoephuis afdoen als een simpele sequel is het werk oneer aandoen. Egans literatuur gaat over verbindingen, in bijna alle betekenissen van het woord, en hoewel er tussen de twee romans veel verbanden gelegd worden, heb je het ene boek niet per se nodig om van het andere te genieten.

Dystopie

De nieuwe roman waarin Jennifer Egan verschillende personages uit haar succesvolste werk opnieuw opvoert, is een toekomstverhaal over een verdacht naar de onze ruikende wereld waarin het menselijke geheugen downloadbaar is en vermarkt wordt als een vorm van sociale media. Het snoephuis is een dystopie, maar niet van de (post)apocalyptische soort. Het is het boek over de gevaren van volledig online geleefde levens dat Dave Eggers met De cirkel (2017) en Het alles (2021) probeerde te schrijven, maar waar hij wegens een gebrek aan subtiliteit en doorgedreven denkkracht nooit helemaal in slaagde. Als ­Eggers' tweeluik klinkt als de onfrisse ­types die je op straat toeschreeuwen dat we allemaal naar de hel gaan, dan is Egans toekomstbeeld over een Collectief Bewustzijn en met spyware geïmplanteerde mensen de warme omhelzing van een strenge, maar liefhebbende moeder. Egans patchwork van in elkaar hakende verhalen, personages en vertelvormen is in principe sciencefiction, maar het voelt aan als een boek dat de negentiende-eeuwse realistische schrijfster George Eliot had kunnen bedenken als ze over een internetverbinding had beschikt.

Egan keert niet alleen terug naar personages uit Bezoek van de knokploeg, maar ook, en vooral, naar het vormelijke vertier en het inzicht in menselijke verhoudingen die van dat boek zo'n succes hebben ­gemaakt. Via personagewissels, registerwissels, perspectiefwissels, humor, filosofische vragen en tijdsprongen zet Egan al haar verteltalent in om iets relevants en troostends te vertellen over de tijd waarin we leven en over de toekomst die ons te wachten staat. De uitwassen van bestaande technologie die ze bedenkt zijn op een akelige manier aannemelijk, maar haar empathie en haar mededogen voor haar personages onderscheiden haar van haar profeterende collega's. Egan neemt niet eens de moeite om alle consequenties van haar ­futuristische verzinsels tot in elk detail uit te werken. Het gaat haar in dit rijke en ­gelaagde stukje speculatieve fictie minder om het geschetste toekomstbeeld dan om de mensen die het moeten bewonen. Daarin schuilt de diepmenselijke kracht van Egans werk. Haar virtuositeit en haar literaire verrassingen (een hoofdstuk in tweets, bijvoorbeeld) worden nooit gimmicks, maar dienen altijd om personages en hun relaties liefdevol en minutieus tot leven te brengen.

Het was Jonathan Franzen die door Time tot 'Great American Novelist' werd uit­geroepen in de periode dat Bezoek van de knokploeg verscheen, maar Jennifer Egan bewijst andermaal dat ze minstens evenveel, en misschien wel meer, aanspraak maakt op die titel.

Vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen, Arbeiderspers, 368 blz., 24,99 €. Oorspr. titel: 'The candy house'

Verberg tekst

In een nabije toekomst kunnen we ons geheugen downloaden. Een paar uurtjes aan elektrodes hangen en hupsakee, al je herinneringen netjes op een harde schijf. Wie dat wenst, kan ze ook online beschikbaar maken zodat we in elkaars hoofd kunnen snuisteren.

De voordelen zijn legio. Eindelijk kunnen we dat onbetrouwbare geheugen op fouten controleren, en je ziet meteen ook het perspectief van de ander. Een godsgeschenk voor traumapsychologen, rechters, en tout court voor de hele mensheid want nu we alle gedachten van elke aardbewoner kunnen raadplegen, ligt een collectief bewustzijn binnen handbereik. Eindelijk wereldwijd begrip voor elkaar: daar vloeit automatisch wereldvrede uit voort. Toch?

Techgoeroe Bix Bouton ziet enkel pluspunten aan zijn uitvinding. Het absolute einde van de privacy is een klein offer voor het welzijn van de planeet en haar bewoners, en hoewel critici waarschuwen voor een totalitaire staat – elke veiligheidsdienst staat likkebaardend aan zijn deur – is hij er zeker van dat iedereen zijn brein aan zijn machine zal leggen. Of zoals een van de gebruikers het uitlegt: ‘Als ik iets geleerd heb in mijn leven dan is het dat nieuwsgierigheid en opportunisme een duistere, onontkoombare kracht bezitten. Je kunt je er makkelijk een minuut of honderd minuten tegen verzetten, of zelfs een jaar. Maar niet eeuwig.’

Onze nieuwsgierigheid is ook de krachtige motor die de nieuwe roman van Pulitzer Prize-winnares Jennifer Egan doet draaien. Het boek wordt niet aangedreven door een centraal hoofdpersonage – Bouton krijgt maar een paar hoofdstukken om zijn ontdekking uit te leggen – maar hinkelt door de geheugenwolk, van leven naar leven hoppend. Zo groeit Het snoephuis uit tot een verhalenbordeel. Even krijg je een inkijk in de denkwereld van een personage en daarna leidt Egan je alweer naar de volgende lekkernij. Op die manier probeert ze het collectieve bewustzijn tastbaar te maken, maar helaas is niet elk personage even boeiend, wat op zich weer aanleunt bij onze huidige ervaring; sociale media beloven grenzeloze connectie met onze medemens, maar uiteindelijk krijg je een tijdlijn vol kattenfilmpjes en scheldpartijen.

Egan werkt haar uitgangspunt niet radicaal genoeg uit. Halverwege lijkt de roman richting cyberthriller te evolueren maar Egan duwt niet door. Het spionageverhaal komt niet van de grond en net als in een echte snoepwinkel blijf je uiteindelijk op je honger zitten.

***

De Arbeiderspers (oorspronkelijke titel: The Candy House), 368 blz., € 24,99.

Verberg tekst

Een dystopische roman over technologie en het menselijk geheugen. Bix Bouton heeft een technologisch programma ontwikkelt dat toegang geeft tot al iemands herinneringen, die bovendien uitwisselbaar zijn met anderen. Egan weeft de verregaande gevolgen van dit programma door de levens van verschillende personages. Prettig en met vaart geschreven. ‘Het snoephuis’ zal een brede tot literaire lezersgroep aanspreken. Jennifer Egan (Chicago, 1962) is een wereldberoemde Amerikaanse schrijver en romanschrijver. Ze schreef meerdere boeken. Haar werk werd in meer dan vijftien landen uitgegeven.