In een klooster ligt een man van 82 jaar op sterven, het zijn zijn laatste uren. Al veertig jaar woont hij in de abdij, maar hij is de enige die geen geloften heeft afgelegd. Zijn aanwezigheid is omgeven door raadselen. De monniken roddelen: misschien is Michelangelo Vitaliani een crimineel, een politiek vluchteling of een gevangene, óf hij is daar om over haar te waken, de marmeren piëta die door het Vaticaan diep in een berg s weggestopt omdat ze goddeloze gedachten oproept bij degenen die haar dicht naderen. Het lijvige kunstenaarsepos Waak over haar van Jean- Baptiste Andrea begint meteen mysterieus en spannend, waarna het met wervelende zinnen terug de tijd in schiet.

Twaalf jaar is Michelangelo, kortweg Mimo, als zijn vader omkomt in de Eerste Wereldoorlog. Zijn moeder brengt hem onder bij zijn oom, een middelmatige beeldhouwer met een kleine werkplaats. "Ik wil hem niet", zegt Alberto na één blik op zijn neefje, die geboren is met achondroplasie en niet zal groeien. Maar een envelop met geld doet wonderen.

In Pietra d'Alba ontmoet Mimo Viola, de dochter van de machtige, aristocratische familie Orsini. Een bijzonder meisje, de dorpelingen mijden haar als de pest. Ze zou bezeten zijn door de duivel. Het verhaal gaat dat ze ooit in een beer veranderde toen ze in het bos op een jager met slechte bedoelingen stuitte. De beer, die haar jurk droeg, reet met een nonchalante tik van zijn poot de keel van de jager open.

Ongerust

Mimo en Viola zien elkaar vooral 's nachts op de begraafplaats; haar favoriete tijdverdrijf is het luisteren naar de doden. Jong als ze zijn doen ze elkaar een belofte: zij belooft hem te helpen de beroemdste beeldhouwer ter wereld te worden, 'vergelijkbaar met de Michelangelo wiens naam hij draagt', hij belooft haar te helpen om te vliegen, haar grootste wens.

De vriendschap tussen de arme, talentvolle Mimo en de intelligente, maar door haar rijke familie beknelde Viola vormt het hart van Waak over haar. Een grandioos verhaal waarmee Andrea vorig jaar de Prix Goncourt won, de meest prestigieuze literaire prijs van Frankrijk. Hij ontving het symbolische bedrag van 10 euro, waarna de verkoop van zijn roman een spectaculaire vlucht nam.

Het verhaal ontwikkelt zich tegen de achtergrond van het opkomende Italiaanse fascisme. Met de Mars op Rome komt Mussolini aan de macht. Subtiel trekt Andrea parallellen naar het Frankrijk van nu, waar radicaal-rechts steeds meer terrein wint.

In een interview vertelde de Fransman met Italiaanse achtergrond ongerust te zijn: "Men is zich er niet bewust van dat we zomaar onze vrijheden en openheid van denken kunnen verliezen."

Zijn roman gaat over tirannie en onderdrukking van individuen en groepen, over de verschrikkingen van oorlogen. Dezelfde mechanismen als die zich in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw manifesteerden, zien we nu weer, toont Andrea. Als schrijver probeert hij daar met een zeker humanisme een wereld vol schoonheid tegenover te zetten: 'Schoonheid in donkere dagen, dat troost.'

Het beeldhouwtalent van Mimo blijft niet onopgemerkt. Hij wordt kind aan huis bij de Orsini's, hun invloed reikt tot in het Vaticaan. Hij werkt in ateliers in Rome en Firenze en zal uiteindelijk worden toegelaten als gevolmachtigd lid van de Koninklijke Academie van Italië. Maar een gemakkelijke weg is het niet. Het is een woest leven dat hij leidt, vol liederlijke nachten met schimmige figuren. Het ene moment ligt hij stomdronken in de goot, het andere zit hij aan een chique gedekte tafel. Andrea brengt het allemaal kleurrijk in beeld, waarbij hij de duisternis regelmatig verlicht met humor.

Viola mag dan van goede komaf zijn, als vrouw heeft ze nauwelijks iets te vertellen. Je hart gaat uit naar haar. Ze breekt bijna al haar botten tijdens haar wanhopige eerste vlucht met een zelfgemaakte zeilvlieger en gaat in de jaren erna gebukt onder haar familie, die haar uithuwelijkt en monddood probeert te maken. Haar hele treurige leven lang strijdt ze voor vrouwenrechten. Waak over haar is ook een feministische roman.

Hartkloppingen

Het zijn ernstige onderwerpen die Andrea aansnijdt en zijn personages blijft weinig bespaard, maar de toon is opvallend monter. Waak over haar is in alle opzichten een heerlijk boek, avontuurlijk en levendig, barstend van de verbeeldingskracht en bij vlagen sprookjesachtig. Enige bombast is Andrea niet vreemd, maar uit de bocht schiet hij nooit. Zijn zinnen zwieren, zijn scènes zijn smeuïg, zijn personages memorabel. Nergens mindert hij vaart. De schrijver werkte als filmregisseur en scenarist voordat hij in 2016 sterk debuteerde met Mijn koningin.

Waak over haar is zijn vierde roman en je kunt niet anders dan je voorstellen dat het verhaal zich als een film ontrolde in zijn hoofd toen hij het schreef. Ik kon het haast niet wegleggen. Dat komt ook door de zweem van mysterie die de roman omgeeft, en dat raadselachtige kunstwerk waarover Mimo de laatste veertig jaar van zijn leven waakt: de piëta, die een schokgolf veroorzaakte toen het aan het publiek werd getoond. Mensen die ernaar keken werden duizelig en kregen hartkloppingen, sommigen werden bevangen door een diepe neerslachtigheid. Wat is er toch met dat beeld van Maria en Christus aan de hand? Dat onthult Andrea op de laatste pagina's van zijn roman, in een wondermooi slotakkoord.

Het had heel wat voeten in de aarde vooraleer Jean-Baptiste Andrea de prestigieuze Prix Goncourt op zak mocht steken. Er waren maar liefst veertien stemrondes nodig voor de balans doorsloeg naar Waak over haar . Deze onverbiddelijke pageturner, die vóór de bekroning al een bestseller was, ging vele honderdduizenden keren over de toonbank en werd de bestverkochte roman in Frankrijk van 2023. De laureaat, die ook nog eens de Prix Fnac en de Grand Prix des Lectrices Elle binnenhaalde, stond er zelf van te kijken.

Andrea heeft de knepen van het vak geleerd als filmmaker en scenarist, maar boert oneindig veel beter in de boekensector. Sinds hij zich zeven jaar geleden tot het schrijverschap bekeerde, wordt hij met prijzen overladen. Mijn koningin werd bekroond met de Prix Femina des Lycéens en de Prix du Premier Roman 2017. Voor Honderd miljoen jaar en een dag mocht hij een paar kleinere trofeeën in ontvangst nemen. Duivels en heiligen werd gelauwerd met de Grand Prix RTL-Lire en met Waak over haar sleepte hij Frankrijks meest prestigieuze prijs in de wacht. Het is behalve zijn best verkochte ook zijn lijvigste en meest ambitieuze boek.

Na zich in Duivels en heiligen in de muziek te hebben verdiept, stort de auteur zich op de beeldhouwkunst. In een abdij in de Piëmontese bergen ligt een oude kunstenaar op apegapen. Michelangelo Vitaliani, Mimo voor de vrienden, heeft er veertig jaar lang gewaakt over 'haar' - een marmeren piëta die daar veilig is weggeborgen, omdat het beeld voor onrust zorgde in de gangen van het Vaticaan. Zijn sterfbed is een uitstekende gelegenheid voor een terugblik op zijn veelbewogen leven.

Na zijn vaders dood gaat Mimo in de leer bij oom Alberto, een drankzuchtige beeldhouwer bij wie hij meer slaag dan eten krijgt. Op het kerkhof van Pietra d'Alba loopt hij de flamboyante Viola Orsini tegen het fraaie lijf - een ontmoeting die zijn leven een beslissende wending zal geven. Het klikt meteen, maar tussen de adellijke jongedame en de straatarme volksjongen, die ook nog eens aan dwerggroei lijdt, is het water natuurlijk veel te diep. De twee koesteren grootse dromen. Hij wil een groot beeldhouwer worden. Zij vecht voor haar vrijheid als vrouw in een patriarchale maatschappij.

De twee proberen hun vleugels uit te slaan, maar moeten in het fascistische Italië de nodige beproevingen doorstaan. De rebelse Viola wordt gekortwiekt en komt letterlijk ten val. Mimo belandt in een beeldhouwersatelier waar hij genadeloos wordt gepest en werkt vervolgens jarenlang als clown bij een circus, tot hij door Viola's familie onder de arm wordt genomen en zich ontpopt als een gevierd kunstenaar in dienst van het Vaticaan.

Een onmogelijke liefde tegen een woelige historische achtergrond, het is een beproefd recept. En dan is er ook nog het mysterie rond een geheimzinnig beeld, dat aan het eind keurig wordt ontraadseld. Het verhaal opent met een knipoog naar De naam van de roos en ontrolt zich als een traditionele feuilletonroman, die flirt met de mythe van Icarus, het Pygmalion-verhaal en de avonturen van Pinokkio, met een vleugje gothic en fantasy erbij. Voeg daarbij een forse brok Italiaanse geschiedenis, een handvol dorpslegenden, wat opera en kunstgeschiedenis, een kleurrijke mix van fictieve en werkelijk bestaande personages en anekdotes over Italiaanse voetbalhelden als Gino Colaussi en Silvio Piola, en je krijgt een boek voor een breed publiek.

Tussentitel

Mimo leert ons dat beeldhouwen doodsimpel is: “Het is gewoon het weghalen van lagen van verhalen, van anekdotes, de lagen die nutteloos zijn, tot je bij het verhaal komt dat ons allemaal aangaat, jou en mij en deze stad en het hele land, het verhaal dat je niet meer kleiner kunt maken zonder het te beschadigen.” Ook de wereld van toen zat simpel in elkaar, legt hij uit, want het “tijdperk kende geen nuance”. En dat geldt ook voor de gelauwerde roman, waarin clichés niet worden geschuwd en nogal wat stereotiepe goeden en slechten hun opwachting maken.

Literaire hoogstandjes en stilistische parels vallen in Waak over haar nauwelijks te rapen, want voor deze rasverteller is een goed boek in de eerste plaats een spannend avonturenverhaal met tal van plotwendingen. Zijn wervelende fresco blinkt evenmin uit door diepzinnigheid, subtiliteit of geloofwaardigheid, maar daar was het Andrea dan ook niet om te doen. Waak over haar is goed voor een paar avonden leesplezier, in de beste traditie van de negentiende-eeuwse feuilletonroman.

Vertaald door Martine Woudt, Oevers, 412 blz., € 29,50, (e-boek € 14,50). Oorspr. titel: 'Veiller sur elle'

****

Jean-Baptiste Andrea schreef met Waak over haar een schaamteloos klassieke roman over onmogelijke liefde. Hij won er vorig jaar de Prix Goncourt mee.

Zijn laatste uren zijn geslagen. In een Italiaans klooster ligt Michelangelo Vitaliani op sterven. De beeldhouwer leefde veertig jaar tussen de monniken en zelfs de abt weet niet precies waarom de – ongewijde – kunstenaar het isolement verkoos. Zijn meest onderbouwde gok: Michelangelo wilde over haar waken, de piëta Orsini, zijn absolute meesterproef. Er is iets vreemds aan de hand met dat beeld, zo vreemd dat het Vaticaan besliste om het diep in de keldergewelven van het klooster te verbergen – wie het beeld wil bewonderen heeft de toestemming van de paus nodig.

Op zijn sterfbed denkt Michelangelo na over zijn leven. Hij werd geboren als armoedig opdondertje en groeide uit tot een beroemde beeldhouwer die opdrachten versierde bij de rijkste Italiaanse families. En natuurlijk was er een vrouw, Viola, de enige dochter uit het roemruchte geslacht Orsini en voorbestemd voor een gearrangeerd huwelijk. Wie nu spontaan aan Romeo en Julia denkt, heeft het bij het rechte eind. De Franse auteur en prijsbeest Jean-Baptiste Andrea schreef met Waak over haar een schaamteloos klassieke roman over een onmogelijke liefde en de vraag of kunst hartenpijn kan helen. In 2023 won hij de prestigieuze Prix Goncourt, zij het na een lange beraadslaging en meerdere stemrondes, want Andrea verkiest vertelplezier boven literaire moeilijkdoenerij. Dat loont: in Frankrijk alleen al verkocht hij 750.000 exemplaren. En al die lezers hebben gelijk, want Waak over mij is lekker verslavend leesvoer. We spraken de fijnzinnige auteur in de wandelgangen van Crossing Border, het jaarlijkse literatuurfestival dat doorgaat in Antwerpen en Den Haag.

Proficiat met je Prix Goncourt. Niet slecht voor een laatbloeier die pas op zijn 46e debuteerde. 

Jean-Baptiste Andrea: Ik ben begonnen als scenarist van horrorfilms en thrillers en dat beviel me prima, tot ik in een crisis belandde. Netflix had een scenario van mij geweigerd omdat het ‘te origineel’ was – de doorsnee kijker zou het niet snappen. Dat was een breekpunt. Ik was de beperkingen van film al een tijdje beu. Bij elke scène moet je nadenken over de financiële kost en dat beknot je verbeelding. Na die afwijzing heb ik mijn debuut Mijn koningin gepubliceerd. Dat was een ware bevrijding.

Waak over mij is een oerklassiek verhaal over een onmogelijke liefde. Wilde je Shakespeare achternagaan?

Andrea: Gelukkige liefdes leveren nu eenmaal minder drama op. En er is niets mis met de term ‘klassiek’. Alexandre Dumas schreef vlot leesbare avonturenromans en zijn oeuvre behoort ook tot de Franse canon. Ik vind literaire experimenten zeker boeiend en uitdagend, maar als je na een lange werkdag thuiskomt, heb je recht op ontspanning. Vergeet niet dat Shakespeare een volksschrijver was die alle lagen van de bevolking bediende.

Tot nu toe publiceerde je in een strak tempo. Belemmert het mediacircus rond de Prix Goncourt je schrijverschap? 

Andrea: Integendeel. Ik hoef niet op tour te gaan. Ik ben hier in Den Haag om mijn lezers te ontmoeten én om straks enkele musea te bezoeken. De Hollandse meesters interesseren me. Ik zal hier zeker inspiratie uit putten. Maar het grootste voordeel aan deze prijs is dat mijn moeder gerustgesteld is. Vroeger belde ze elke week om te vragen wanneer ik een echte job ga zoeken. Toch al één moederlijke zorg minder, dus. (lacht) ○

Een roman over een meesterlijk beeldhouwer en een onmogelijke liefde. Augustus 1986, een Italiaans klooster. Michelangelo Vitaliani, bekend als Mimo, heeft veertig jaar lang onder de monniken gewoond, samen met zijn meesterwerk, de piëta Orsini, dat hier verborgen wordt gehouden door het Vaticaan. Op zijn sterfbed vertelt Mimo zijn verhaal. Als jongen werkte hij in de villa van de familie Orsini, waar hij een hechte band kreeg met hun enige dochter, Viola. Maar Viola werd uitgehuwelijkt. In de jaren die volgden werkte Mimo in ateliers in Rome en Florence en sleepte opdrachten binnen van het Vaticaan en machtige families in Italië. Viola en Mimo zullen elkaar keer op keer verliezen en vinden, ondanks de vele obstakels die hun pad kruisen. Beeldend en in staccato stijl geschreven vanuit het ik-perspectief van Mimo. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Jean-Baptiste Andrea (1971) is een Franse schrijver en regisseur. Zijn werk won verschillende literaire prijzen, zoals de Prix du Premier Roman. ‘Waak over haar’ werd bekroond met de Prix Goncourt 2023.